ابن ولید قمی

ابن ولید قمی
محدث و فقیه امامی
اطلاعات فردی
نام کامل	محمدبن حسن بن احمد
لقب	شیخ القمّیین
تاریخ تولد	حدود ۲۷۰ق
تاریخ وفات	۳۴۳ق
اطلاعات علمی
استادان	محمد بن حسن صفار قمی • سعد بن عبدالله اشعری قمی • عبدالله بن جعفر حمیری • محمد بن یحیی العطار و ...
شاگردان	شیخ صدوق • ابن قولویه قمی • ابن داوود قمی هارون • بن موسی تلعکبری و ...
تألیفات	الجامع • تفسیر القرآن • الفهرست

محمدبن حسن بن احمد معروف به اِبْن وَلید قُمی (۲۷۰ق ـ ۳۴۳ق) محدث و فقیه امامی است که اعتقاد به عدم وقوع سهو از نبی و امام را از نخستین درجات غلو می‌شمرد.

ولادت و محل زندگی

تاریخ ولادت وی معلوم نیست، ولی از آنجا که از محمد بن حسن صفار (۲۹۰ق) بسیار روایت کرده و از سوی دیگر به قرینه عدم روایت مستقیم وی از احمد بن ابی عبدالله برقی (۲۸۰ق به بعد) می‌توان ولادت او را درحدود ۲۷۰ق تخمین زد.

باتوجه به عبارت نجاشی که او را شیخ القمّیین نامیده است و با بررسی مشایخ و شاگردان وی می‌توان نتیجه گرفت ابن ولید زندگی خود را عمدتاً در قم گذرانده است.

مشایخ

راویان

هارون بن موسی تلعکبری نیز با مکاتبه از ابن ولید اجازۀ روایت گرفته است.

اعتبار رجالی

در منابع رجالی بر وثاقت و تبحر وی در حدیث، فقه و رجال تأکید شده است.

دیدگاه رجالی

ظاهراً ابن ولید دارای روش خاص در جرح و تعدیل رجال و نقد احادیث بوده و از روایت برخی از احادیث و کتب روایی به جهت موضوع دانستن آنها یا جهات دیگر خودداری می‌ورزیده است.

ابن ولید دربارۀ غلو دارای آراء و نظرات خاصی بوده است. او مفهوم غلو را تا آنجا گسترش می‌داد که حتی اعتقاد به عدم وقوع سهو از نبی و امام را از نخستین درجات غلو می‌شمرد.

از اینکه ابن ولید روایات مرسل را در نوادر الحکمه نپذیرفته، شاید برآید که وی در این‌باره به اصاله العداله قائل نبوده است.

اینکه آیا ابن ولید خود اینگونه نظرات را در قم رواج داده یا آن را از پیشینیان گرفته بوده، قابل مطالعه است، ولی به هر حال برخی از قمیان همانند ابن بابویه و حتی در مواردی برخی از عراقیان چون ابن نوح سیرافی، شیخ طوسی و نجاشی در جرح و تعدیل روات از او پیروی نموده‌اند.

فرزند

ابن ولید فرزندی به نام ابوالحسن احمد داشته که از پدر روایت کرده و مفید، حسین بن عبیدالله غضائری و ابن عبدون نیز از او روایت کرده‌اند.

احمد ظاهراً در بغداد اقامت داشته و چنانکه در داستان ابوبکر بغدادی ـ که ادعای نیابت امام زمان (ع) داشته ـ نقل شده، وی از جانب پدر و جماعتی دیگر در بصره نیز حاضر می‌شده است.

آثار

ابن ولید سه تالیف داشته که هیچ کدام موجود نیست:

الجامع: ابن بابویه در مقدمه فقیه ضمن بر شمردن الجامع در شمار منابع کتاب خود، آن را از مراجع اصلی حدیث نزد محدثین معرفی می‌کند و اگرچه در آثار ابن بابویه نام این کتاب به تصریح جز در موارد معدودینیامده، ولی بسیاری از روایات وی می‌تواند از این کتاب گرفته شده باشد. نسخه‌های الجامع تا قرن ۷قمری و شاید مدت‌ها پس از آن نیز وجود داشته است.
تفسیر القرآن
الفهرست: که مورد استفادۀ نجاشی در رجال و طوسی در الفهرست قرار گرفته است.

پانویس

↑ ابن بابویه، مشیخه، ۴۳۴
↑ نجاشی، رجال، ص.۳۸۳
↑ ابن بابویه، الخصال، ۲۱ ؛ ابن بابویه، مشیخه، ص ۵۱۵؛ نجاشی، رجال، ص۸؛ طوسی، الفهرست، ص۷۶،۸۹، ۱۰۲
↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، ص۱۵؛ ابن بابویه، الخصال، ص ۲۱ ؛ ابن بابویه، مشیخه، ص ۵۱۵ ؛ ابن شاذان، مائه منقبه، ص۹۷؛ نجاشی، رجال، ص۶۰، ۱۹۲؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶.
↑ طوسی، الرجال، ص۴۹۵؛ طبری، دلائل الامامه، ص۱۴۱، ۱۴۳، ۱۸۷.
↑ نجاشی، رجال، ص۳۸۳؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶ ؛ طوسی، الرجال، ص۴۹۵؛ ابن داوود، الرجال، ص۳۸۳-۳۸۴.
↑ نجاشی، رجال، ص۳۲۹، ۳۵۴، ۳۷۳؛ طوسی، الفهرست، ص۷۱، ۷۶، ۱۴۳، ۱۴۶.
↑ ابن بابویه، فقیه، ج۱، ص۳۶۰ ؛ مفید، تصحیح الاعتقاد، ص۶۳-۶۶
↑ نجاشی، رجال، ص۳۴۸؛ طوسی، الفهرست، ص۱۴۵
↑ ابن بابویه، فقیه، ج ۲، ص ۹۰ ـ ۹۱ ؛ نجاشی، رجال، ص۳۱۶، ۳۲۹، ۳۴۸؛ طوسی، الرجال، ص ۴۴۷، ۴۶۹ ؛ طوسی، الفهرست، ص ۱۴۵
↑ مفید، الامالی، ص۱، ۱۱-۱۲؛ طوسی، مشیخه، ص ۵۸، ۶۴-۶۵
↑ طوسی، الغیبه، ص۲۵۵
↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۹؛ نجاشی، رجال، ص۳۸۳؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶
↑ ج ۱، ص ۴
↑ التوحید، ص ۲۲۶
↑ ابن طاووس، الاقبال، ص ۱۱ ؛ ابن طاووس، فرج المهموم، ص ۱۳۹ ؛ آقابزرگ، ج ۵، ص ۲۹
↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۹؛ نجاشی، ص۳۸۳؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶
↑ ص ۳۳

منابع

آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
ابن بابویه، محمد بن علی، التوحید، به کوشش هاشم حسینی طهرانی، تهران، ۱۳۸۷ق.
ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۸۹ق.
ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب من لایحضره الفقیه، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۹۰ق.
ابن بابویه، محمد بن علی، مشیخه، همراه ج۴ فقیه.
ابن داوود حلی، حسن بن علی، الرجال، به کوشش جلال‌الدین محدث، تهران، ۱۳۴۲ش.
ابن شاذان، احمدبن محمد، مائه منقبه، به کوشش نبیل رضا علوان، بیروت، ۱۴۰۹ق.
ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، تهران، ۱۳۲۰ق.
ابن طاووس، علی بن موسی، فرج المهموم، نجف، ۱۳۶۸ق.
ابن قولویه، جعفربن محمد، کامل الزیارات، به کوشش عبدالحسین امینی، نجف، ۱۳۵۶ق.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد بن ابی یعقوب اسحاق، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، تهران، ۱۳۵۰ش.
دلائل الامامه، منسوب به ابن رتم طبری، نجف، ۱۳۸۳ق.
طوسی، محمد بن حسن، الرجال، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، نجف، ۱۳۸۵ق.
طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، به کوشش محمد صادق بحرالعلوم، نجف، کتابخانۀ مرتضویه.
طوسی، محمد بن حسن، مشیخه، همراه ج۱۰، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، نجف، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
مفید، محمد بن محمد، الامالی، به کوشش حسین استاد ولی و علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق.
مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد، همراه اوائل المقالات، به کوشش زنجانی و چرندابی، تبریز، ۱۳۷۱ق.
نجاشی، احمدبن علی، الرجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.

پیوند به بیرون

منبع مقاله:

[1] ابن بابویه، مشیخه، ۴۳۴

[2] نجاشی، رجال، ص.۳۸۳

[3] ابن بابویه، الخصال، ۲۱ ؛ ابن بابویه، مشیخه، ص ۵۱۵؛ نجاشی، رجال، ص۸؛ طوسی، الفهرست، ص۷۶،۸۹، ۱۰۲

[4] ابن قولویه، کامل الزیارات، ص۱۵؛ ابن بابویه، الخصال، ص ۲۱ ؛ ابن بابویه، مشیخه، ص ۵۱۵ ؛ ابن شاذان، مائه منقبه، ص۹۷؛ نجاشی، رجال، ص۶۰، ۱۹۲؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶.

[5] طوسی، الرجال، ص۴۹۵؛ طبری، دلائل الامامه، ص۱۴۱، ۱۴۳، ۱۸۷.

[6] نجاشی، رجال، ص۳۸۳؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶ ؛ طوسی، الرجال، ص۴۹۵؛ ابن داوود، الرجال، ص۳۸۳-۳۸۴.

[7] نجاشی، رجال، ص۳۲۹، ۳۵۴، ۳۷۳؛ طوسی، الفهرست، ص۷۱، ۷۶، ۱۴۳، ۱۴۶.

[8] ابن بابویه، فقیه، ج۱، ص۳۶۰ ؛ مفید، تصحیح الاعتقاد، ص۶۳-۶۶

[9] نجاشی، رجال، ص۳۴۸؛ طوسی، الفهرست، ص۱۴۵

[10] ابن بابویه، فقیه، ج ۲، ص ۹۰ ـ ۹۱ ؛ نجاشی، رجال، ص۳۱۶، ۳۲۹، ۳۴۸؛ طوسی، الرجال، ص ۴۴۷، ۴۶۹ ؛ طوسی، الفهرست، ص ۱۴۵

[11] مفید، الامالی، ص۱، ۱۱-۱۲؛ طوسی، مشیخه، ص ۵۸، ۶۴-۶۵

[12] طوسی، الغیبه، ص۲۵۵

[13] ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۹؛ نجاشی، رجال، ص۳۸۳؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶

[14] ج ۱، ص ۴

[15] التوحید، ص ۲۲۶

[16] ابن طاووس، الاقبال، ص ۱۱ ؛ ابن طاووس، فرج المهموم، ص ۱۳۹ ؛ آقابزرگ، ج ۵، ص ۲۹

[17] ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۹؛ نجاشی، ص۳۸۳؛ طوسی، الفهرست، ص۱۵۶

[18] ص ۳۳

رجال‌نویسان
قرن سوم	عبدالله بن جبله کنانی (۲۱۹ق) حسن بن علی بن فضال (۲۲۴ق) حسن بن محبوب (۲۲۴ق) • برقی (۲۸۰ق) • احمد بن علی علوی عقیقی (۲۸۰ق)
قرن چهارم	محمد بن مسعود عیاشی (۳۲۰ق) • کلینی (۳۲۹ق) • ابن عقده (۳۳۳ق) • محمد بن عمر کشی (۳۴۰ق) • ابن ولید قمی (۳۴۳ق) • محمد بن عمر جعابی (۳۵۵ق) • ابوغالب زراری (۳۶۸ق) • شیخ صدوق (۳۸۱ق) • علی بن احمد علوی عقیقی • احمد بن محمد جوهری بغدادی (ابن عیاش)
قرن پنجم	حسین بن عبیدالله غضائری (۴۱۱ق) • ابن غضائری (۴۵۰ق) • شیخ طوسی (۴۶۰ق) • احمد بن علی نجاشی (۴۶۳ق) • ابن نوح سیرافی (پس از ۴۰۸ق)
قرن ششم	ابن شهرآشوب (۵۸۸ق) • شیخ منتجب‌الدین رازی (پس از ۵۸۵ق)
قرن هفتم	ابن طاووس (۶۷۳ق)
قرن هشتم	علامه حلی (۷۲۶ق) • حسن بن داوود حلی (۷۰۷ق)
قرن دهم	حسین بن عبدالصمد حارثی (۹۸۴ق)
قرن یازدهم	حسن بن زین‌الدین عاملی (۱۰۱۱ق) • عبدالنبی جزائری (۱۰۲۱ق) • میرزا محمد استرآبادی (۱۰۲۸ق) • شیخ بهائی (۱۰۳۱ق) • فخرالدین طریحی (۱۰۸۷ق) • شیخ حر عاملی (۱۱۰۴ق) • محمد بن علی اردبیلی • عبدالله شوشتری اصفهانی • مصطفی بن حسین تفرشی • عنایت‌الله قهپایی
قرن دوازدهم	علامه مجلسی (۱۱۱۰ق) • سید علی‌خان مدنی (۱۱۲۰ق) • یوسف بن احمد بحرانی (۱۱۸۶ق) • وحید بهبهانی (۱۲۰۵ق) • سلیمان بن عبدالله ماحوزی (۱۱۲۱ق)
قرن سیزدهم	سید محمدمهدی بحرالعلوم (۱۲۱۲ق) • ابوعلی حائری (۱۲۱۶ق) • آقا محمدعلی بهبهانی (۱۲۱۶ق) • سید محمد مجاهد (۱۲۴۲ق) • محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی (۱۲۶۳ق) • سید مهدی موسوی خوانساری (۱۲۴۶ق) • سید محمدشفیع جاپلقی (۱۲۸۰ق)
قرن چهاردهم	ملا علی کنی (۱۳۰۶ق) • سید علی‌اصغر جاپلقی (۱۳۱۳ق) • ابوالمعالی کلباسی (۱۳۱۵ق) • محمدطه نجف (۱۳۲۳ق) • شیخ علی علیاری تبریزی (۱۳۲۷ق) • محمدباقر بهاری همدانی (۱۳۳۳ق) • شیخ علی خاقانی (۱۳۳۴ق) • شیخ محمدباقر زنجانی (۱۳۴۱ق) • ابوتراب خوانساری (۱۳۴۶ق) • عبدالله مامقانی (۱۳۵۱ق) • محدث بیرجندی (۱۳۵۲ق) • ابوالهدی کلباسی (۱۳۵۶ق) • ابوالحسن مشکینی اردبیلی (۱۳۵۸ق) •محمد حرزالدین (۱۳۶۵ق) • سید حسین طباطبائی بروجردی (۱۳۸۰ق) • ملا علی تبریزی (۱۳۶۷ق)
قرن پانزدهم	سید ابوالقاسم خویی (۱۴۱۳ق) • محمدتقی شوشتری (۱۴۱۶ق) • سید محمدعلی موحد ابطحی (۱۴۲۳ق) • حسن موسوی اصفهانی (۱۴۲۸ق) • جعفر سبحانی • محمدجعفر طبسی • سید موسی شبیری زنجانی • سید احمد حسینی اشکوری